Zakład fotograficzny „Retusz” Fiszla (Felixa) Perelmutera (1912-1942)

Zakład fotograficzny „Retusz”  Fiszla (Felixa) Perelmutera (1912-1942)

                Rodzina Perelmuterów zamieszkiwała w Nasielsku już w połowie XIX w., nie można wykluczyć jej jeszcze starszego rodowodu w naszym mieście. Dokument przechowywany w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie oznaczony sygnaturą KRSW, sygn. 4420, p. VI, k. 15-16, zatytułowany „Wykaz zabudowanych posesji w mieście Nasielsk w 1854 r.” zawiera zapis mówiący o tym,  że właścicielem zabudowanej posesji pod nr 55 był Josek Perelmuter. Z kolei inny zespół archiwalny oznaczony jako APW, Sąd Okręgowy w Warszawie 1917-1944, wydział II Handlowy, sygn. 35, 37, 38, 40, 45 wymienia kilka osób z Nasielska o tym nazwisku jako właścicieli sklepów różnych branż. I tak: Srul Perelmuter w okresie II Rzeczypospolitej prowadził skład zbożowy, Chana Perelmuter była właścicielką sklepu galanteryjno-tytoniowego zlokalizowanego przy ulicy Rynek 20, Fajwel Perelmuter prowadził własny sklep żelazny przy ul. Rynek 17.

                Z relacji osób znających Fiszla Perelmutera w okresie jego pobytu w Nasielsku, wynika że był on synem Mendla i Roizy, jego żoną była zaś Sara, natomiast córką Raiza. Na pewno posiadali kamienicę przy ul. Kilińskiego (obecny nr 25), gdzie znajdowało się fotograficzne atelier z wejściem wprost z ulicy (obecnie znajduje się tam sklep odzieżowy p. Hanny Tyc). Fiszl posiadał zdolności plastyczne m. in. z zakresu malarstwa artystycznego, aczkolwiek nie mamy wiedzy na temat zdobytych przez niego kwalifikacji w tym zakresie. Z relacji Glenna Kurtza zapisanych w książce „Trzy minuty w Polsce” wynika, że Freski na ścianach nasielskiej synagogi wykonał Fiszl. Na malowidła ścienne składały się biblijne obrazy m. in. Lewiatan z ogonem w pysku, czy też Józef i jego bracia, Jonasz i wieloryb oraz 12 scen rodzajowych (po 6 na ścianie południowej i 6 na przeciwnej), które dotyczyły swoją treścią 12 pokoleń Żydów z Abrahamem i jego dwiema żonami.

Fiszl udzielał się na niwie społecznej, m. in. był członkiem Nasielskiego Komitetu Pomocy Potrzebującym Żydom. Wśród jemu współczesnych uchodził za najlepszego w swoim fachu i przystojnego mężczyznę z poczuciem estetyki i artyzmu w oknach pracowni przy Kilińskiego.

W okresie, kiedy przebywał w getcie warszawskim utworzył pracownię fotograficzną „Zamenhofy i Gęsi”¹ (przy ul. Zamenhofa i Gęsiej). Fiszl dał się poznać też jako nauczyciel zawodu, zarówno w zakresie fotografii artystycznej, jak i malarstwa w ogóle, w tym naściennego al.-fresco. Jego uczniowie w późniejszym okresie, po II wojnie światowej prowadzili z powodzeniem zakłady fotograficzne w różnych częściach świata.

 ¹ Nazwa pracowni Zamenhofy i Gęsi wg relacji Sophii Wolkowicz, siostrzenicy  Fiszla Perelmutera, 12 kwietnia 2024 r

Opracował Stanisław Tyc

Źródła:
Zdjęcie studyjne i rewers – archiwum prywatne A. Kotarbińska
Zdjęcie młodzieńcze z datą urodzenia -  www.geni.com
Zdjęcie rodzinne -  United States Holocaust Memorial Museum  
Administrative Notes - Danka Perelmuter

Opracowała Anna Kotarbińska, kwiecień 2024.

Photographic workshop "Retusz" Fiszl (Felix) Perelmuter (1912-1942)

The Perelmuter family's roots in Nasielsk can be traced back to the mid-19th century, and their influence on our city's history is undeniable. A document preserved in the Archives of Historical Records in Warsaw, marked with the reference number KRSW, ref. 4420, p. VI, pp. 15-16, titled "List of developed properties in the city of Nasielsk in 1854," reveals that Josek Perelmuter owned the developed property at no. 55. Another archival set marked APW, District Court in Warsaw 1917-1944, 2nd Commercial Department, ref. 35, 37, 38, 40, and 45 mention several Nasielsk residents with the Perelmuter surname as owners of shops in various industries. Srul Perelmuter operated a grain warehouse during the Second Polish Republic; Chana Perelmuter owned a haberdashery and tobacco shop at 20 Rynek Street. Fajwel Perelmuter ran a hardware store at Market Square 17.

According to the accounts of people who knew Fiszl Perelmuter during his stay in Nasielsk, he was Mendel and Roiza's son, his wife’s name was Sara, and his daughter’s name was Raiza. They certainly owned a tenement house at ul. Kilińskiego (currently no. 25), where there was a photographic atelier with an entrance directly from the street (currently, there is a clothing store of Mrs. Hanna Tyc). Fiszel had artistic skills, including artistic painting, although we do not know the qualifications he acquired in this area. Perhaps he was self-taught? According to Glenn Kurtz's account in the book "Three Minutes in Poland", the frescoes on the walls of the Nasielsk synagogue were made by Fiszel. The wall paintings consisted of biblical images, including Leviathan with its tail in its mouth, or Joseph and his brothers, Jonah and the whale, and twelve genre scenes (six on the southern wall and six on the opposite wall), which concerned the 12 generations of Jews with Abraham and his two wives.

Fiszl Perelmuter was not only a talented artist but also an active member of the Nasielsk community. He served on the Nasielsk Committee to Aid Jews in Need, demonstrating his commitment to helping others. Among his peers, Fiszel was renowned for his professional excellence and aesthetic sense, evident in the studio's window displays on Kilińskiego Street.

While in the Warsaw Ghetto, he created a photography studio entitled "Zamenhofy i Gęsi"¹. Fiszl also became known as a teacher of the profession in artistic photography and painting in general, including wall al-fresco. Later, after World War II, his students successfully ran photography studios in various parts of the world.

¹ The name of the Zamenhofa i Gęsi studio, according to Sophia Wolkowicz, Fiszl Perelmuter's niece, April 12, 2024

Prepared by Stanisław Tyc

Sources:
Studio photo and reverse – private archive of A. Kotarbińska
Fiszel Perelmuter’s photo as a teenager with date of birth - www.geni.com
Family photo - United States Holocaust Memorial Museum
Administrative Notes - Danka Perelmuter

Prepared by Anna Kotarbińska, April 2024.