Historia chederu
Na prośbę pani dyrektor Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Nasielsku, w strukturach której znajduje się Nasielski Dom Edukacji i Historii, realizującej wraz z panią Olgą Ickiewicz, lokalną aktywistką Sieci Forum Dialogu program konkursowy Forum Dialogu, w ramach którego znalazł się projekt „Pamięć to człowiek i miejsce”, przekazuję skrótową wersję opracowania jednego z miejsc uwzględnionego w tym programie. Jest to budynek szkoły żydowskiej oraz jego historii w okresie powojennym. Pełną wersję opisu tego obiektu, można będzie odnaleźć wkrótce pod kodem QR umieszczonym na tablicy budynku liceum. W zamierzeniu autorów programu przewidziana jest również wersja językowa angielska opisu wszystkich trzech obiektów.
Historia budynku i szkoły żydowskiej – chederu, jest ściśle związana z nazwiskiem Davida Leib Szmerlaka (nazwisko to spotykamy również zapisane w formie Schmerlak). Pochodził on z Nasielska. W sierpniu roku 1902 wyemigrował do USA. W Ameryce stał się znany jako Simon. Tu ożenił się. Nie podobało mu się jednak w USA, ponieważ nie można było tam prowadzić aktywnego życia religijnego. W związku z powyższym, wraz żoną Amerykanką w 1920 roku powrócił do Polski. Został bardzo życzliwie przyjęty w Nasielsku jako „bogaty Amerykanin”. W bliskości synagogi nabył plac i założył około 1922 roku szkołę – cheder. Zbiegło się to z wprowadzeniem w Polsce obowiązku szkolnego. Małżonkowie Szmerlak zamieszkali na najwyższym piętrze budynku (na tzw. „kukawce”) w dwóch mieszkaniach.
Według danych zamieszczonych w raporcie o szkołach żydowskich w Polsce z 1935 r., w nasielskim chederze „Jesodej ha-Tora” be-Naszelsk (Cheder „Podstawy Tory” w Nasielsku), taką nazwę szkoły odczytujemy z podpisu na zdjęciu wykonanym w piątek 17 grudnia 1937 r., pochodzącym z pracowni fotograficznej RETUSZ Fiszla (Felixa) Perelmutera, uczyło się 150 uczniów. W latach 1935-1939 budynek chederu został odnowiony. Koszt remontu wyniósł 67 087 zł.
Z okresu przedwojennego pochodzą dwa zdjęcia związane z nasielskim chederem. Są one własnością rodzin żydowskich, które przeżyły Holokaust. Przedstawiają uczniów chederu oraz nauczycieli. Jedno wykonane zostało na tle budynku szkoły i przedstawia wszystkich uczniów, drugie wykonane zostało tuż przy szkole i znajduje się na nim grupa chłopców jednej ze starszych klas wraz z nauczycielem. Niektóre postacie na zdjęciach zostały rozpoznane przez potomków Żydów.
Po wybuchu wojny we wrześniu 1939 roku obiekt szkoły został przejęty przez okupanta. W latach 1941 – 1943 w budynku chederu mieścił się niemiecki przymusowy obóz pracy wychowawczej przeznaczony dla Polaków i kilku Żydów polskich. Wg. dokumentów znajdujących się obecnie w IPN przez obóz przeszło ok. 3500 osób. Warunki bytowe więźniów były ciężkie. W roku 1943 więźniów wywieziono do obozu koncentracyjnego w Stutthofie.
Tuż po zakończeniu wojny, przy dużym zaangażowaniu Nasielszczan, w tym Jadwigi Rostkowskiej, córki przedwojennego burmistrza Nasielska – Feliksa Rostkowskiego, budynek przeznaczony został, za zgodą i częściowym wsparciem finansowym Zarządu Miejskiego w Nasielsku, na szkołę gimnazjalna. Tak stanowiła umowa z dnia 31 sierpnia 1946 roku. Pierwotnie uruchomiono w budynku samorządowe gimnazjum, przekształcone w roku 1949 w Samorządową Szkołę Ogólnokształcącą Stopnia Licealnego. Pierwszych 17 absolwentów, zdało egzamin gimnazjalny w czerwcu 1948 roku, natomiast w 1951 roku ukończenie szkoły połączono z przeprowadzeniem egzaminu maturalnego oraz przeprowadzeniem kursu pedagogicznego.
W roku 1948 o budynek szkolny upomnieli się dawni właściciele. Jednak z przeglądu dokumentów procesu oraz dalszego przebiegu wydarzeń nie wynika aby otrzymali oni zwrot ich własności.
Liceum Ogólnokształcące działało w wyremontowanym budynku do 1961, następnie zostało przeniesione do budynku ówczesnej Szkoły Podstawowej Nr 1, aby powrócić ponownie do swojej siedziby w roku 1974, gdzie funkcjonuje do dziś. Od początku lat 70-tych zaczęto prowadzić rozbudowę obiektu. W pierwszym etapie pobudowano małą salę gimnastyczną, a w latach następnych dobudowano 6 sal lekcyjnych podwajając liczbę klas do 12. Natomiast w latach 1961 – 1974 w budynku dawnego chederu, na czas nieobecności liceum, mieściła się w nim nasielska Szkoła Podstawowa Nr 2.
Opracował Zdzisław Suwiński
Dodaj komentarz
- to dla Ciebie staramy się być najlepsi, a Twoje zdanie bardzo nam w tym pomoże!