Trzy symboliczne tablice

- To wielki zaszczyt być tutaj i uczestniczyć w odsłonięciu tablic pamiątkowych, upamiętniających trzy miejsca o ogromnym znaczeniu dla nasielskiej społeczności żydowskiej.

- mówił Glenn Kurtz prezes Nasielsk Society for Remembrance and Reconciliation podczas spotkania w Nasielskim Domu Edukacji i Historii z okazji realizacji projektu „Pamięć to człowiek i miejsce”. - Symboliczne jest zatem, że te trzy tablice historyczne upamiętniają trzy filary życia Żydów: edukację, pobożność religijną i osiągnięcia kulturalno – artystyczne. One są istotą życia i były podstawą kultury, która tu rosła i rozkwitała – zaznaczył.

Odsłonięcie pamiątkowych tablic

Czwartek, 23 maja br., był wyjątkowym dniem w historii naszego miasta. O godz. 10.00 na placu przed budynkiem, w którym obecnie znajduje się Liceum Ogólnokształcące im. J. Iwaszkiewicza zgromadzili się uczniowie tej szkoły oraz zaproszeni goście. W tym miejscu bowiem rozpoczęła się pierwsza część uroczystości odsłonięcia trzech tablic upamiętniających nasielską diasporę żydowską mieszkającą w naszym mieście do II wojny światowej.

Wzięli w niej udział przedstawiciele samorządu gminnego: burmistrz Nasielska Radosław Kasiak, jego poprzednik Bogdan Ruszkowski, Marek Maluchnik sekretarz Nasielska, dyrektorzy placówek oświatowych i jednostek organizacyjnych gminy. Miejscowe szkoły średnie reprezentowali: Małgorzata Łaciak dyrektor LO im. J. Iwaszkiewicza wraz z młodzieżą licealną i Mariola Górska zastępca dyrektora ZSZ im. M. Kopernika.

Wśród wyjątkowych gości znaleźli się: Glenn Kurtz amerykański pisarz i potomek nasielskich Żydów oraz Olga Kaczmarek dyrektor Fundacji Forum Dialogu, Przemysław Panasiuk dyrektor operacyjny Fundacji „Macewa”. 

W uroczystości uczestniczyli także nasielscy historycy - regionaliści: Zdzisław Suwiński, dr Stanisław Tyc, Andrzej Zawadzki oraz miłośnicy historii i przedstawiciele lokalnej społeczności.

Wszystkich obecnych powitała Jolanta Budziszewska – Rogalska dyrektor MGBP w Nasielsku, która wraz z Olgą Ickiewicz – lokalną aktywistką Forum Dialogu była inicjatorką projektu „Pamięć to człowiek i miejsce”. Dyrektor nasielskiej biblioteki w kilku zdaniach przybliżyła założenia projektu oraz podkreśliła, że dzięki pozyskanym w konkursie grantowym Fundacji Forum Dialogu środkom w kwocie 13 459,55 zł udało się m.in.: zakupić i zamontować trzy tablice, na których znalazły się informacje o miejscach związanych z kulturą i religią nasielskiej diaspory żydowskiej. 

- Warto zwrócić uwagę na pewną ewolucję myślenia wokół relacji polsko – żydowskich, mianowicie wszyscy, do których zwróciłyśmy się o pomoc w celu realizacji projektu tej pomocy, nam nie odmówili – zauważyła Jolanta Budziszewska – Rogalska. - Mam tu na myśli zarówno władze samorządowe, historyków – regionalistów, właścicieli poszczególnych posesji i osoby zarządzające budynkami, które wyraziły zgodę na zamieszczenie tablic. Wszystkim im należą się słowa podziękowania –podkreśliła. 

Kolejno odsłonięcia tablic dokonali: burmistrz Radosław Kasiak, Glenn Kurtz i Olga Kaczmarek dyrektor Forum Dialogu.

W realizację projektu zaangażowali się także uczniowie Szkoły Podstawowej nr 2 wraz z panią Anną Tomasińską, nauczycielką historii i aktywistką Forum Dialogu. 

To właśnie oni po odsłonięciu każdej z tablic prezentowali krótki rys historyczny i garść ciekawostek dotyczących upamiętnionych obiektów. Młodzież przedstawiła prezentację na temat budynku dawnej szkoły żydowskiej (chederu) założonego przez Davida Leib Szmerlaka; dawnej synagogi (najpierw drewnianego, a później murowanego budynku)– obiektu kultu religijnego nasielskiej społeczności żydowskiej oraz domu będącego kiedyś własnością rodziny Perelmuterów, w którym w okresie międzywojennym funkcjonował „Retusz” zakład fotograficzny Fiszla Perelmutera – mistrza fotografii artystycznej i malarza, autora malowideł naściennych o tematyce religijnej w nasielskiej synagodze. 

Spotkanie w muzeum

Druga, również uroczysta i bardzo interesująca, część spotkania dotyczącego projektu „Pamięć to człowiek i miejsce” odbyła się w Nasielskim Domu Edukacji i Historii.

Najpierw Radosław Kasiak burmistrz Nasielska podziękował wszystkim osobom zaangażowanym w przygotowanie tego wydarzenia za cenną inicjatywę i pozyskanie na ten cel środków zewnętrznych. 

Reprezentująca Forum Dialogu, Olga Kaczmarek, powiedziała, że od 10 lat obserwuje jak mieszkańcy naszego miasta budują relacje z potomkami nasielskich Żydów. Zauważyła, że jest to niezwykle wzruszająca historia, zarówno przyjaźń z Glenem Kurtzem, jak i z troska o pamięć o minionych dziejach. Odczytała także list od związanego z Nasielskiem pana Józefa Ratowskiego. 

- Dziękuję Wam za pamięć o Żydach Nasielska. Wasz wysiłek , aby zachować pamięć o nich i przybliżyć ich historię przyszłym pokoleniom, jest aktem szacunku i aktem miłości. Dziękuję Wam w imieniu wszystkich Żydów, którzy byli częścią tego miasta, a nie mogli przyjechać i zobaczyć ani usłyszeć, co zrobiono dla ich pamięci – napisał pan Józef Ratowski.

Potem głos zabrał Glenn Kurtz prezes Nasielsk Society for Remembrance and Reconciliation, którego dziadek urodził się w naszym mieście w 1888 r. Podziękował on wszystkim, którzy zaangażowali się, jak to określił: w misję zachowania życia społeczności żydowskiej z Nasielska, jako czegoś obecnego dla współczesnych mieszkańców miasta i przyszłych pokoleń.

Wygłosił niezwykle poruszające przemówienie na temat przeszłości naszego miasta.

- Stoję tu dziś z najwyższą pokorą jako przedstawiciel tych setek nasielskich żydów, którzy byli waszymi sąsiadami i którzy powinni byli pozostać aktywną i tętniącą życiem częścią kultury i społeczeństwa miasta, lecz zostali deportowani i zamordowani przez niemieckiego okupanta. Smutek spowodowany ich śmiercią i głębokie pragnienie uczczenia ich pamięci leżą u podstaw każdej wizyty potomków w Nasielsku oraz wszystkich działań, jakie podjęliśmy na przestrzeni lat. Ten smutek jest z nami zawsze. Jeśli jednak będziemy pamiętać tylko, że społeczność żydowska została zniszczona, to wierzę, że nie uczcimy ich pamięci z należytym szacunkiem. Musimy także pamiętać o ich życiu oraz pamiętać, jak żyli – podkreślił Glenn Kurtz.

Jak zaznaczył, mówił nie tylko jako pojedynczy potomek tej społeczności, ale także jako reprezentant setek potomków, którzy wspólnie z lokalną społecznością Nasielska podjęli pracę, aby zachować pamięć i historię wszystkich żydowskich mieszkańców miasta, którzy czuli się tu jak w domu i prosperowali tu przez setki lat.

Glenn Kurtz podziękował władzom samorządowym i osobom zaangażowany w realizację projektu szczególnie. Wyróżnił też byłego burmistrza Bogdana Ruszkowskiego za wsparcie szeregu działań i przyjaźń oraz wręczył mu certyfikat uznania od Erica Garcettiego burmistrza Los Angeles.

Dyrektor nasielskiej biblioteki odczytała także bardzo wzruszający list, który do obecnych na tej uroczystości skierował Maurice Chandler, ostatni żyjący, urodzony w Nasielsku, przedstawiciel nasielskiej diaspory żydowskiej. Zawarł w nim wspaniałe, osobiste wspomnienia osób i miejsc, które znał i pamiętał doskonale z dzieciństwa, dziękując za ich upamiętnienie. 

- Dla mnie te budynki i ci ludzie byli częścią mojego życia. To ludzie, których znałem i za którymi nadal tęsknię – napisał Maurice Chandler. 

Bardzo interesującym elementem spotkania był krótki wykład dr Stanisława Tyca na temat dziejów nasielskiej diaspory żydowskiej. Warto pamiętać, że na początku XX w. w Nasielsku mieszkało 6 tys. osób, z czego ponad 65% stanowili Żydzi, którzy inwestowali w rozwój naszego miasta. Nigdy też nie doszło w naszym mieście do pogromu ludności żydowskiej. 

Następnie, przyszedł czas na upominki dla wszystkich gości, którymi były pocztówki z Nasielska oraz poczęstunek i rozmowę. 

- Wydarzenie to należy traktować jako kolejny etap realizacji szerszego zamysłu upamiętnienia wszystkich miejsc ważnych dla nasielskiej diaspory żydowskiej tak, aby podtrzymać pamięć o naszych żydowskich sąsiadach dla przyszłych pokoleń Żydów i Polaków oraz wspólnej historii obu narodów – podkreśliła Jolanta Budziszewska – Rogalska dyrektor nasielskiej MGBP. I są to słowa doskonale podsumowujące zasadność realizacji projektu „Pamięć to człowiek i miejsce”.

Iwona Pęcherzewska